‘Tegenwoordig kennen mensen van alles de prijs, maar van niets de waarde.' Met deze veel aangehaalde uitspraak van Oscar Wilde opent journalist en activist Raj Patel ‘De waarde van niets’. Een relaas over de gekte van de financiële wereld en de invloed die dat heeft op de prijs van ons voedsel.

De in Londen geboren Raj Patel hielp als kind zijn ouders in hun buurtsuper. Met een grote tang schoot hij prijsstickertjes op marsrepen. Of op zijn kleine broertje. Als tienjarige vond hij het een grappig idee hem voor 1 penny te kunnen verkopen. Maar, zo waarschuwt hij nu, ‘het idee dat overal prijzen op geplakt kunnen worden, is niet alleen iets dat politici en zakenmensen graag doen, het kan ook tot rampen leiden.’
We zijn volgens Patel niet in staat de wereld op een andere manier te bekijken en besturen, dan door overal prijzen op te plakken en de vrije markt de dingen te laten bepalen. Patel neemt de hamburger van McDonald’s als hypothetisch voorbeeld. De kosten voor rundvlees, arbeid en huur houdt het concern zo laag mogelijk, de brede maatschappelijke kosten van vervuilende gassen als kooldioxide tellen niet mee in de totale kosten. Volgens een schatting zou de CO2 uitstoot voor alleen al de 550 miljoen Big Macs die jaarlijks in de VS worden verkocht 1,2 miljoen ton bedragen. En dan zijn er nog het watergebruik, de uitputting van de grond en verborgen kosten voor de gezondheid (diabetes en hartfalen). Die kosten, zo maakt Patel duidelijk, worden niet doorberekend in de Big Mac, maar komen voor rekening van de maatschappij. Volgens een Indiaas wetenschappelijk rapport zou een hamburger die is gemaakt van een rund dat groot is geworden op een ontbost stuk oerwoud in werkelijkheid zo’n 200 dollar bedragen.

Verborgen kosten
Volgens de auteur zou dat op het oog exorbitante bedrag zelfs nog wel hoger kunnen uitvallen als je de subsidies meerekent. De koeien worden gevoerd met maïs, het meest gesubsidieerde gewas in de Verenigde Staten. En dan zijn daar nog de lage lonen in de fastfoodrestaurants die de overheid aanvult met voedselbonnen, kindermaaltijden en overheidssubsidies. En de kosten van de behandeling van ziekten die ontstaan door de buitensporige vleesconsumptie in de VS. Zo cijfert de auteur nog even door. De verslechterde werking van antibiotica door het wijdverbreide gebruik in de vleesindustrie. De milieuschade door persticiden, kunstmest en broeikasgas.
Dus, luidt Patels conclusie: wie rekening houdt met de verborgen kosten, ziet dat het niet om cheap food gaat, maar om cheat food. Niet om een goedkope burger, maar om een vorm van bedrog. En dat geldt volgens de auteur voor alle andere consumentenproducten.

Somber
Pagina na pagina vormt ‘De waarde van niets’ een aanklacht tegen het marktdenken. Af en toe sijpelt een sprankje hoop door het sombere relaas. Patel wijst op de internationale boerenbeweging La Via Campesina met zijn visie op voedselsoevereiniteit: het recht van volkeren en staten om hun eigen landbouw en voedselbeleid te bepalen. En hij beschrijft hoe huidige tegenbewegingen twitteren en bloggen, en zo in combinatie met ouderwets fysiek actievoeren, vechten voor een andere duurzamere wereld. Het is van het grootste belang dat deze bewegingen slagen, stelt Patel. ‘Nu meer dan een miljard mensen honger lijden en de wetenschap de klimaatverandering veel sneller ziet gaan dan oorspronkelijk werd voorspeld, is inzicht in hoe we de wereld om ons heen moeten waarderen zonder er prijzen op te plakken, de sleutel tot het overleven van onze soort. Als het al niet te laat is.’
Al met al een hier en daar wat stroef lezend, gedragen maar doorwrocht pleidooi voor een nieuwe manier van kijken.

(Annemarie Geleijnse)